Bu manifestin orijinalı 2020-ci ildə Davam edən Kollektiv (The Ongoing Collective ) tərərəfindən dərc olunub. Bu kollektiv həm cari mətnin yaradılmasına töhfə verən, həm də gələcəkdə ona töhfə verəcək olanların birliyidir. Bu mətn əlavə və dəyişikliklərə açıqdır. Mətnin redaktoru Chiara Bottici-dir.
Biz qlobal kişi hakimiyyəti (menokratiya[1]) altında yaşayırıq. Bəlkə patriarxiya azalır, bəlkə də artıq ailə başçısı təkcə kişilər deyil, amma yenə də hər yerdə kişilər birinci cinsdirlər. Menokratiya hətta patriarxatın tənəzzül etdiyi yerdə də inkişaf edə bilər. Və inkişaf edir. Özüdə hal-hazırda. Qadınlar, üçüncü gender və LGBTQI+lar , hələ də bütün dünyada və öz aralarında zülmə məruz qalırlar. Dünyanın qlobal bir məkana çevrildiyi, informasiya və virusların bir göz qırpımında dünya miqyasında yayıldığı bir vaxtda biz özümüzü elə apara bilmərik ki sanki bu həqiqəti bilmirdik və məhz buna görə də bildiyimizi deyirik. Biz nəyi bilirik? Biz bilirik ki, qadınlar və gender binarlığına uyğun olmayan insanlar siyasi, iqtisadi, sosial və cinsi cəhətdən sıxışdırılır. İrq, sinif, gender, imperiya kimi istənilən zülm mənbələrinə diqqət yetirməyimizdən asılı olmayaraq ikinci cins həmişə altdadır. Və siskişilər[2] üstdədir.
Siskişilərin öz imtiyazlarını həyata keçirmələri üçün bir çox vasitələr var. Bu müvəqqəti faydalı olan siyahıya aşağıdakılar daxildir: ölüm, dövlət, kapital və xəyal. Ölüm ona görə ki, qadınlar ümumdünya gendersidinin obyektidir. Dövlət ona görə ki, suveren dövlət suveren cinsin alətidir. Kapital ona görə ki, onun iqtisadi məntiqi bəzi cinsləri digərlərinə nisbətən daha çox istismar edir. Və nəhayət xəyal ona görə ki, qlobal kişi hakimiyyətinə əsaslanan təxəyyül davamlı olaraq qadınlar və digər ikinci cinslər üçün zərərli və əzici mənzərələri təkrar istehsal etməklə məşğuldur.[3]
1. Ümumdünya gender qırğınları
Qlobal miqyasda müharibə gedir və bu müharibə qadınlara və LGBTQI+lara qarşı aparılır. Qadınların daha uzun yaşamağa meylli olmasına baxmayaraq, niyə planetdə kişilər qadınlardan daha çoxdur? Bütün itkin qızlar haradadır? “İtkin qızlar”-ın sayı yüzlərlə, minlərlə deyil, milyonlarla hesablanır. Bu gün dünya əhalisi arasında ən azı 140 milyon qız uşağı cinsinə görə selektiv abortlar, körpələrin öldürülməsi və qayğı bərabərsizliyi nəticəsində yoxa çıxıb[4]. Qadın orqanına qarşı zorakılıq doğuşdan sonra da dayanmır. Hər üç qadından biri bunu bilir. O, bunu fiziki və ya cinsi zorakılıq şəklində və ya çox vaxt hər ikisinin birləşməsi şəklində yaşadığı üçün bilir. Qadınlar gendersidin yeganə obyekti deyillər: dünyanın ən azı altmış doqquz ölkəsində yetkin insanlar arasında eyni cinsli münasibətləri cinayət hesab edən milli qanunlar var. Bəzilərində isə birbaşa transgender və fərqli gender kimliklərində olan insanları hədəf alan qanunlar var ki, bu da onlara qarşı fasiləsiz zorakılıq axınına gətirib çıxarır[5]. Covid-19 pandemiyası zamanı öyrəndiyimiz kimi, evlər nə qadınlar, nə də ikinci cinsin bütün digər nümayəndələri üçün təhlükəsiz deyildi: karantinlər davam etdikcə gender zorakılığı da artırdı.[6]
Biz anarxafeministlər qadın qətllərinə (femisid) və qadın qırğınlarına (feminisid) qarşı[7], gender zorakılığının bütün formalarına qarşı ikinci cinsin azad edilməsinə çağırırıq. Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq. Ni una menos![8] Bir (qadın) daha azalmayacağıq!
2. Suveren dövlət suveren cinsin alətidir
Kişilər suveren cinsdir, çünki suveren dövlətlər kimi onlar da özlərindən üstün olan hər hansı cinsi tanımaq məcburiyyətində deyillər. Dünya hazırda dövlətlərə bölünüb, yəni qaça biləcəyimiz bir torpaq parçası yoxdur. Beləliklə, biz dövlət idarəçiliyi altında yaşamağa məcburuq ki, bu da öz növbəsində kişilərin hakimiyyəti altında yaşamağa məcbur olduğumuz anlamına gəlir. Qiymətləndirilmə aparılan 149 ölkədə (bəzi ölkələr heç bir məlumat təqdim etməyə belə razı olmayıblar), qadın dövlət başçılarının və ya siyasətdə olan qadınların sayı olduqca aşağıdır[9]. Digər genderlər isə heç statistik olaraq nəzərə alınmayıblar. Beləliklə, nəyin qanuni, nəyin qeyri-qanuni olduğuna, vergilərin kimə/necə və nə vaxt ödənilməli olduğuna, işin kimə/necə və nə vaxt veriləcəyinə, nikahların bağlanmasına, əmlakın kimə miras qalacağına, səhiyyə zəmanətinə, uşaq bağçalarının tikilməsinə, və abort qanuniləşdirilməlidir ya yox qərarına kişilər sahibdir.
Suveren dövlət suveren cinsin aləti olduğunu görmək üçün təkcə ABŞ-a baxmaq kifayətdir. ABŞ-da transgenderlərin 16%-i, qaradərili trans qadınların isə 47%-i həyatında ən azı bir dəfə həbs olunub[10]. Bununla yanaşı, kişilərin hökmranlığı altında yaşadığımızı nəzərə aldıqda, dünya miqyasında qadınlara kişilərin qazancının orta hesabla 63 faizinin ödənildiyini eşitmək bizi həqiqətən təəccübləndirirmi?[11]
Xeyr, təəccübləndirmir.
Bu o deməkdirmi ki, qadın prezidentimiz olması üçün mübarizə aparmalıyıq?
Xeyr, bu o deməkdir ki, biz ümumiyyətlə prezidentin olmaması üçün mübarizə aparmalıyıq.
İlluziyalara qapılmayın. Feminist dövlət ola bilməz, çünki feminizm bütün qadınların azadlığı deməkdir və dövlət azlığın böyük əksəriyyət üzərində hökm sürdüyü bir vasitədir. Lakin feminizm bir neçə qadının azadlığı demək deyil. Bunun əsl adı elitizmdir. He-Yin Zhen-in bir əsr əvvəl dediyi kimi: “İqtidarda olan bir qisim qadın yerdə qalan əksəriyyət gücsüz qadınların üzərində ağalıq edir və bununla da qeyri-bərabər sinif fərqi ortaya çıxarırlar. Əgər qadınların əksəriyyəti kişilər tərəfindən idarə olunmaq istəmirsə, niyə onlar bir qisim qadınlar tərəfindən idarə olunmaq istəsinlər?”[12]. Qadınlar hakimiyyət uğrunda kişilərlə rəqabət aparmaq əvəzinə, kişilərin hakimiyyətini devirməyə çalışmalıdırlar. Anarxafeminizm buna nail olmaq üçün istifadə edə biləcəyimiz ən yaxşı vasitədir, çünki o, feminizmin sadəcə elitizmə və ya daha da pisi, ağ imtiyazlara çevrilməsi ehtimalına qarşı ən yaxşı antidotdur.
Bir qadının prezident seçilməsinin tez-tez bütün qadınların azadlığı kimi təqdim edildiyi, “feminizmin” moda brendinə çevrilmə riskinin olduğu bir dövrdə keçmiş anarxafeministlərin fundamental mesajı həmişəkindən daha aktualdır: “Feminizm qadın korporativ gücü və ya qadın prezident demek deyil. O, korporativ güc və prezidentin olmaması deməkdir”.[13]
Suveren cinsin imtiyazını qorumaq üçün suveren dövlətlər tərəfindən törədilən zorakılığa qarşı biz anarxafeministlər bütün ikinci cinslərin azad edilməsinə çağırırıq. Bir (qadın) daha azalmayacağıq! Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq.
3. Başlanğıcda hərəkət var idi
Anarxizm nizam-intizamın olmaması demək deyil. O, daha çox intizamçı olmadan ictimai nizam axtarmaq deməkdir.[14] Siyasət haqqında formalaşmış düşüncə tərzimizin əsas intizamçısı və sifarişçisi dövlətdir. Dövlətlərin isə öz ərazilərində əhaliyə nəzarət etməsinin əsas vasitəsi sərhədlərini polis nəzarəti altında saxlamasıdır. Məhz dövlətin bürokratik aparatı vasitəsilə gender kimliyimiz də bizə doğulanda təyin olunan cinsimizlə eyniləşdirilib təhkim olunur. Həkimlər və tibb bacıları “cinsimiz”i təyin etdikdən sonra tibbi sənədlərimizdə və pasport kimi dövlət sənədlərində qeyd edirlər və bu cins həyatımızın sonuna qədər (cinsini dəyişdirən insanlar istisna olmaqla) bizimlə qalır. Bəs niyə dövlət bizim cinsimizi/genderimizi bilməlidir və ona nəzarət etməlidir? Keçmişin siyasi rejimləri, məsələn, yaşamaq üçün ideal yerlər olmaya bilərdi, lakin onlar öz vətəndaşlarının cinsini sistematik şəkildə xəritələməyə və izləməyə ehtiyac hiss etmirdilər. Nə üçün biz indi dövlətlərin bunu etmək hüququna malik olduğunu birmənalı qəbul edirik? Hansı məqsədlə? Genderimizin güman edilən təbiətimizə (və ya cinsimizə) uyğun olmasına əmin olaraq bizi idarə edən bu biosiyasi aparat nədir? Xəyali bioloji dimorfizmlə əlaqələndirən binar gender sisteminin saxlanmasında dövlətin rolunu nəzərə almadan və dövlət sərhədlərinin bədənləri, işçi qüvvələrinin axınını və ideyaları necə nizamladığını nəzərə almadan əsl feminist mübarizə ola bilməz.
Biz suveren dövlətlərdə və onların təhlükəsizlik aparatlarında yaşamağa o qədər öyrəşmişik ki, bugün dünyadakı miqrasiyasını problem kimi qəbul edirik[15]. Əksinə, xatırlamalıyıq ki, suveren dövlətlər nisbətən yeni tarixi hadisə olduğu halda (bəşər tarixində uzun bir zaman insanlar başqa tipli siyasi formasiyalar altında yaşamışlar)[16], insanlar Homo sapiens olduğu zamandan bəri Yer kürəsi üzərində daima köç ediblər[17]. Homo sapiens həm də Femina sapiens, yəni, bilən qadındır və əvvəldən Esse migrans, yəni, köç edən varlıqdır. O zamanlar, insanlar dövlət sərhədlərini keçmirdi. İndi isə dövlət sərhədləri insanlar və onların hərəkətliliyi üzərindən keçir. Deməli, bizə sərhədlərdən əvvəl, onlardan kənarda və beləliklə də sərhədsiz bir feminizm lazımdır[18].
Dövlət sərhədləri adı altında həyata keçirilən zorakılığa və onların dəstəklədiyi irqçiliyə, başlanğıcda hərəkat olduğunu unutduran tarixi yaddaşsızlığa qarşı biz anarxafeministlər bütün qadınları azadlığa çağırırıq. Bir (qadın) daha azalmayacağıq! Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq.
4. Kapitalın günahları
Biz özümüzü dövlət sərhədlərinin intellektual boyunduruğundan azad etsək və bütün yer kürəsini özümüzə çərçivə kimi götürsək, ortaya çıxan ilk diqqətəlayiq məlumat odur ki, insanlar həmişə “genderləşdirməyiblər” və üstəlik, bunu etsələr də, onlar bunu çox fərqli şərtlərlə ediblər. Yalnız ümumdünya kapitalist sisteminin meydana çıxması ilə maskulin kişilər və feminin qadınlar bölgüsü kimi sərt gender ikili yanaşma bütün dünyada bu qədər hegemon oldu. Bu, nə qlobal kapitalizmdən əvvəl cinsi fərqin mövcud olmadığını, nə də kapitalizmin patriarxiyanı sıfırdan icad etməsi demək deyil. Bu, sadəcə olaraq o deməkdir ki, kapitalizm patriarxatın əvvəlki formalarını yenidən zəbt etdi, matriarxatın mövcud olduğu bəzi yerlərdə onu aradan qaldırdı və bununla da kişi hakimiyyətinə yeni güc və yeni nəhəng təkan verdi. Xülasə, bu o deməkdir ki, kapitalizm “müasir/müstəmləkə ikili gender sistemindən” ayrılmazdır. Kapitalizmin “qadınlara” ehtiyacı var, çünki qadınların uşaqlarının corablarını yuyanda və yeməklərini bişirərkən “işləmədikləri” fərziyyəsinə ehtiyacı var. Bunu isə onlara yalnız yaxşı arvad və yaxşı ana olduqlarına inandırmaqla əldə edir. Əgər kapitalist “yaxşı arvadların” və “yaxşı anaların” pulsuz gördükləri bütün təmizlik, yemək bişirmək, qidalandırmaq, qulluq etmək, uşaq baxımı və uşaq böyütmək əməyinin haqqını ödəməli olsaydı, kapitalizm ümumiyyətlə olmazdı. Çünki, bu kapitalizmi iqtisadiyyat kimi təyin edən mənfəətin sərhədsiz genişlənməsinə bir məhdudiyyət olardı.
Lakin kapitalizm qadınların maaşsız əməyinini və özlərini sömürməsi ilə yanaşı, həm də ətraf mühitdən müftə şəkildə təbii sərvətləri çıxarmalı və əmək axınını tənzimləyən mexanizmlər yaratmalıdır. Kapitalizmin əvvəldən müstəmləkəçilik, torpaq işğalı və ekoloji fəlakətlərlə qol-qola getməsinin səbəbi məhz budur. Sonsuz mənfəət toplanmasına həsr olunmuş bir sistem olaraq kapitalizm işçi qüvvəsinin hərəkətini və təbii ehtiyatların çıxarılmasını tənzimləmək üçün sərhədlərə güvənir, lakin bəzi bədənlərin digərlərindən daha çox istismar oluna biləcəyinə əmin olmaq üçün irqçiliyə də arxalanır. Bu vəziyyətdə fərqli kəsişmə nöqtələrini ən aydın görə bilirik. Çünki bir rəngli qadın olmaq elə bir istismarlarla üz-üzə olmaq deməkdir ki, onu sadəcə bir qadın olma keyfiyyətləri ilə izah etmək olmur. Bundan əlavə, bir rəngli insan olmaq və yerli bir qadın olmaq, mühiti məhv edilmiş və suları zəhərlənmiş bir insan olmaq deməkdir. Bu isə o qədər də istismar edilmək deməkdir ki, onun əvəzini heçbir aylıq ödəniş qarşılaya bilməz. Kapitalın günahlarının kəsişmələrində çox maraqlı bir şey baş verir və elə məhz orda "gender müstəmləkəçiliyi"[19] inkişaf edir.
Kapitalist istismarı, bədənlərin irqi təsnifatı və ətraf mühitin məhv edilməsi arasındakı bu sistematik kəsişmə dairələrinə, qadınları daha çox istismar oluna bilən etmək üçün digər genderlərdən ayıran bu sərhəd xəttinə qarşı biz anarxafeministlər bütün qadınların azad edilməsinə çağırırıq. Bir (qadın) daha azalmayacağıq! Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq.
5. Başqa bir qadın mümkündür
Bu məqamda soruşa bilərsiniz: Niyə anarxofeminizmdə israr edirsiniz və bunu anarxizm adlandırmırsınız? Məqsəd bütün növ iyerarxiyaları sıradan çıxarmaqdırsa, “qadınları” “kişilərə” qarşı qoyan və beləliklə də bizi sisgender və heteronormativ matriksinə məhkum edən gender binarlığından da xilas olmayaqmı?
Transindividual ontologiyadan fikirlər çıxararaq, biz cavab veririk ki, bütövlükdə cisimlər, xüsusən də qadın bədənləri fərdlər olaraq, sabit, dəyişməz obyektlər kimi yox, proseslər kimi qəbul edilməlidir. Qadınların bədənləri, bütün bədənlər kimi, cəmləşmiş bədəndir. Çünki onlar fərddən aşağıda, fərdlər arasında və onlardan yuxarıda baş verən təsir və assosiasiya mexanizmlərindən ibarət proseslərdir. Bədənimiz fərdlər arası qarşılaşma nəticəsində əmələ gəlir, onlar coğrafi məkanlar kimi fərdən ümdə olan qüvvələr tərəfindən formalaşır və nəfəs aldığımız molekullar, udduğumuz hormonlar və ya hər gün gördüyümüz mənzərələr kimi fərdən aşağıda olan cisimlər tərəfindən təşkil edilir. “Qadın” təkcə “fərdlərarası” hərəkətlərlə deyil, həm də “daxili” hərəkətlərlə yaranır.
Daha aydın desək, biz fərdlər deyilik və heç vaxt da olmamışıq: biz, sözün əsl mənasında, transindividual proseslərik, müxtəlif səviyyələrdə baş verən bir çevrilmə prosesinin təsadüfi tərəfləriyik. Biz maddələr deyil, münasibətlərik. Cisimlər deyil, proseslərik. Yalnız dəri sərhədlərini son sərhədlər hesab etsək, bədənləri erkək və dişi olaraq təsnif edə bilərik. Ancaq bu hüdudların kənarına baxdıqda və insan bədənini təşkil edən hüceyrələrin cəminə nəzər saldıqda, onların 95 faizinin bu ikilikdən kənara çıxdıını görərik. Canlı maddələrin çoxu əslində kuirdir[20]. Bu transindividual perspektivi qəbul etsək, müasir/müstəmləkə gender sistemindən kənarda “qadınlıq” haqqında danışa bilərikmi? Və beləliklə, özünü qadın kimi tanıdanların hamısını, məsələn, feminen qadınlar, maskulin qadınlar, trans qadınlar, lezbiyan qadınlar, biseksual qadınlar, interseks qadınlar, sis qadınlar, aseksual qadınlar, kuir qadınlar və s. daxil etmək üçün “qadınlıq” termini istifadə edə bilərikmi? Qadın olmağın hələ icad edilməmiş nə qədər yollarını düşünsək anlayarıq ki, başqa bir qadın olmaq prosesi nəinki sadəcə mümkündür, bu proses həm də həmişəlik artıq başlamışdır.
Gender binarizmi, homofobiya və transfobiya adı alıtnda həyata keçirilən zorakılığa qarşı biz anarxafeministlər qadınlar, iki ruhlu, üçüncü gender, gender axıcı, trans və kuir bədənlər və sair və ilaxır olan bütün ikinci cinslərin azad edilməsinə çağırırıq. Bir (qadın) daha azalmayacağıq! Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq.
6. Transindividual ekologiya
Hər bir varlığın təsir etmək və təsirlənmək qabiliyyəti var və bununla da öz varlıqlarında israrlı olmağa çalışırlar. Biz varlığımızı başqalarına qarşı deyil, başqaları, yəni digər insanlar, eləcə də insan olmayanlar, vasitəsilə davam etdiririk. Nəticə etibarı ilə, “ekologiya” qarşılıqlı təsirdən başqa bir şey deyil. “Ekoloji təfəkkür” isə ortaq təsirin birgə mənşəli olması fikrindən başqa bir şey deyil. Biz ekologiyanı bütövün öz hissələrini müəyyən etdiyi hər şeyi əhatə edən bir orqanizmə düşürərək məhv etmək istəmirik. Birgə təsirlilik mənbə olmadan birgə mənşəyin olmasıdır. Anarxafeminizm belə sonsuz təsir şəbəkəsinin heç bir iyerarxik təşkilini nəzərdə tutmadan, hər bir varlığa təsir etmək və ondan təsirlənmək qabiliyyəti kimi başa düşülən ekoloji qarşılıqlı təsirin yenidən təyin olunmasıdır.[21]
Biz təbiətə qayıtmağa çağırırıqmı? Biz təbiəti siyasətə qaytarmaq istəyirik, amma geri qayıdan şey yoxa çıxan şey deyil. Təbiətimiz böyük hərflə yazılmış Təbiət deyil, elə o vaxt böyük hərflə yazılan, ideallaşdırılan və beləliklə, sadist şəkildə istismar edilə bilən bir şeydir.[22] Ekologiyaya anarxafeminist yanaşma o yad formada qalan Təbiətsiz, lakin təbiət vasitəsilə, hamımızın ifadə etdiyimiz unikal sonsuz substansiya mənasındadır. Xülasə, bu, transindividual ekologiyadır.
Transindividuallıq ontologiyası bizə müxtəlif (trans) fərdləri həm saxlamağa, həm də fərqləndirməyə imkan verir. Lakin bu fərdlərin heç birinin ontoloji üstünlüyün olmadığını və onlar arasındakı sərt sərhədləri şübhə altına almaq deməkdir. Buna görə də biz “heyvan şovinizmi”nin[23] hər hansı formasını rədd edirik və hər bir varlığın müəyyən dərəcədə canlı olduğunu və onun insanlardan tamamilə fərqli şəkildə ola biləcəyini bəyan edirik.
Buna görə də biz həyatı “kişi (üstdə)> qadın (üstdə)> qul (üstdə)> heyvan (üstdə)> bitki (üstdə) >ölü maddə", iyerarxiyasına görə təsnif edən bütün sistemlərə etiraz edirik. Çünki bu təsnifatın dəyər üçün meyarı “Kişi” nöqteyi-nəzərindən edilir. Biz bu menokratik iyerarxiyanı rədd edirik və heyvanlar, bitkilər və hətta mineralların azad edilməsi üçün mübarizə aparırıq. “Ölü maddə” deyə bir şey yoxdur, çünki hər növ maddə müəyyən dərəcədə “canlı maddədir”. Mühit sadəcə bizim ətrafımıza olan, varlığımızı əhatə edən süst bir şey deyil – mühit bizik. Beləliklə, anarxafeminist ekologiya transindividual ekologiyadır, ona görə sənaye tullantıları təbiətdən kənarda deyil, canlı orqanizmdir, halbuki nəfəs aldığımız molekullar və ya əhatə etdiyimiz minerallar sözün həqiqi mənasında varlığımızı təşkil edir. Yekun olaraq, bütün bunlar ekologiyanı kuirləşdirir.
“Yaşıl kapitalizm” termini ilə ört-basdır olunmuş bu ziddiyət adına edilən zorakılığa, və kişi>qadın>qul>heyvan>bitki>cansız maddə olaraq təsnifləndirilən menokratik iyerarxiyaya qarşı biz anarxafeministlər bildiririk ki, bütün maddələr müəyyən dərəcədə canlıdır, ona görə də planet azad olmadan ikinci cinsin azadlığı mümkün deyil. Bir (qadın) daha azalmayacağıq! Ya hamımız, ya da heç birimiz azad olmayacağıq.
7. “Öz”ün texnologiyaları
Qlobal kişi hakimiyyətini saxlayan xəyali aparat hətta qadın olmaq prosesinə də sızıb. Qadınların bədənləri hər yerdə nizam-intizam prosesinin obyektidir. Bunun məqsədi isə sadəcə bədənlərimizi idarə etmək deyil, bədənlərimizin idarə olunmasının vacib olduğu fikrini bizə aşılamaqdır. Sağlamlıq, gözəllik və qayğı ilə bağlı təsvirlər və rituallar bir kontekstdən digərinə çox dəyişir, lakin onlar hər yerdə fərdin özünün kişi hakimiyyəti texnologiyalarının həyata keçirilməsi üçün güclü təsirdir. Bununla da, itaətkar subyektlər yaradılır. Bu subyektlər yalnız kənardan qaydalar tətbiq etməklə deyil, öz tabeliyində könüllü və bəzən hətta sevinclə iştirak etməklə itaət edirlər.
Buna görə də biz müasir/müstəmləkə gender sistemini qoruyan xəyali dəb modasını rədd edirik. On doqquzuncu əsrdən, yəni fabriklərin meydana çıxdığı və məcburi hərbi xidmət dövründən bəri avropalı kişilər "Böyük Kişilikdən imtina"[24] prosesindən keçdilər. Nayrobidən Şanxaya qədər olan əksər kişilər bugün mühüm iş adamlarının bəyəndiyi tünd iki hissəli kostyumu geyinmək üçün bütün rənglərdən, krujevalardan və bəzək əşyalarından imtina ediblər. Ancaq “Avropalı kişilərin” keçmişdən əzamətli və maskulin şəkildə imtinası, qlobal olaraq“kişilərin” bugünümüzdən əzamətli və maskulin şəkildə imtinası deməkdir.
Bu imtina, şübhəsiz ki, kişi geyiminin funksionallığını və təntənəsini artırdı. Xüsusən də pencək açılanda sinənin ortasında asılan və “qalstuk” adlanan o misilsiz bəzək ortaya çıxırdı. Sinələrindəki fallusdan (yəni sallanan qalstukdan) başqa bütün digər bəzəklərdən imtina etməklə, kişilər əlavə heç nəyə ehtiyac duymadıqlarını, daha dəqiq desək, onsuz da özlərinin yetərincə vacib olduqlarını aydınlaşdırdılar. Halbuki davamlı olaraq özlərini təsdiqləməyə ehtiyacı olan qadınlar bütün rənglərin, bər-bəzəklərin yükünü daşımağa məcbur olunurlar. Ən çox “makiyaj” etmək qadınlardan gözlənilir. Bəs niyə “makiyaj etmək” yükünü daşımalıyıq? Biz nəyi “malalayırıq”? Qadın olmağı?
Amma əlbəttə ki, bu məsələ, sadəcə “makiyaj”-la bitmir. Bütün dünyada qadınlar, uşaq baxımından tutmuş bədən baxımına, səhiyyəyə qədər bütün mənalarda qayğı yükünün böyük hissəsini çiyinlərində daşıyırlar. Qadınların bədənləri və cinsiyyətləri, həqiqətən də, kişilər üçün ağlasığmaz dərəcədə tibbiləşdirilmiş və patoloji vəziyyətə gətirilmişdir. Niyə qadınlar ildə bir dəfə ginekoloqa müraciət etməlidirlər, halbuki əksər kişilər bütün həyatları boyu bir dəfə də uroloqa müraciət etmədən yaşayırlar? Niyə qadınların cinsi orqanlarının kişilərdən daha çox “müayinələrə” ehtiyacı var? Güman edirik ki, qadın olduqları üçün nəsə bir problem çıxar?
Bəs niyə qadınların cinsi orqanları latın etimologiyasının bizə xatırlatdığı kimi “qın” mənasını verən “vagina” olaraq adlandırılır? Xristian Allahı dünyanı adlar verməklə yaratdı və o vaxtdan bəri nəyisə adlandırmaq suveren akt olaraq qalır. Bütün bu rəngarəng orqanı niyə sadəcə “qılınc üçün qın” kimi təsvir edək? Bəs Klitor, vulva, qasıq, uşaqlıq və cinsi dodaqlar hara getdi? Hamısı "vaginaya". Bütöv orqanlar sistemi sadəcə penisə həzz verməli olan hissəyə endirilib vagina adlandırılır.
Bu, sadəcə olaraq terminoloji reduksionizmin bir forması deyil. Məhz qadın cinsiyyət orqanları natamam adlandırıldığı üçün və məhz qadınlar “makiyaj” yükünü daşımalı olduqları üçün, onlar daima fərqli-fərqli uyğunlaşdırma rituallarına məruz qalırlar. Lakin bu cür ritualların intizam edici təsirləri olduqca amansızdır. Məsələn, kişilər nadir hallarda tam bədən depilyasiyasına məruz qaldıqları halda, qadınlardan təmiz, arzuolunan və seksual görünmək üçün bədənlərinin getdikcə tüksüz olması gözlənilir. Bəs kişiləri razı salmaq üçün niyə tüksüz, yetkinləşməmiş görünən vulvaya ehtiyacımız var? Əgər yetkinlik yaşına çatdıqda bədəndə tüklərin artdığı doğrudursa, o zaman yetkinlik yaşına çatmamış görünən vulvaların bu cür xəyali nizamı bizə nə deyir? Yəni deyirlər ki, biz heç vaxt yetkinliyə çatmırıq? Biz əbədi olaraq “kiçik qızlar” olaraq qalırıq? Hamı ilə salamlaşıb nəzakətlə bu kişi hakimiyyətli nizamdan uzaqlaşa bilərikmi?
Yəqin ki, tezliklə bu mümkün deyil. Ənənəvi olaraq ayağı bağlamaqdan tutmuş daha müasir hündürdaban ayaqqabı geyməyə qədər qadınların ayaqlarına nəzarət bədənimizi nizama salmaq üçün başqa bir vasitədir. Kiçik ayaqların xüsusilə cəlbedici olduğunu deyib, ayaqların təbii böyüməsinə mane olmaqdan tutmuş, ağrılı hündürdaban ayaqqabılarda gəzməyə şirnikləndirilirik ki, qadın kimi “geyinmişik” olaq. Amma qadın ayaqları heç zaman bunların standartlarına kifayət etmir. Niyə kişilər ən rahat ayaqqabı geyinərkən kişi ola bilirlər, qadınlar isə həqiqətən feminin olmaq üçün ağrı çəkməlidirlər? Necə olub ki, femininliyin ağrı və əzab ilə bu sistematik əlaqəsini qəbul etmişik?
“Öz”ün kişi hakimiyyətli texnologiyalarına qarşı, biz anarxafeministlər qadınların sözün əsl mənasında təpədən dırnağadək qlobal şəkildə azad edilməsinə çağırırıq. Dövlət faşizmi və daban göbələyi xəstəliyi, zorlama və artrit xəstəliyi, fallokratiya və ayaq topu xəstəliyi, cinsi qısnama və iltihablı ayaq şişləri, beyin yuyulması və daban şişləri, ödənilməmiş ev işləri və çəkiç barmaqlar, abort hüquqlarının rədd edilməsi və barmaq sümüyü çıxıntıları, gender maaş fərqi və ayaq burxulması, qadın qətilləri və foranimal stenozis xəstəliyi, qadın sünnəti və stress sınıqları, bel ağrısı, kramplar və spazmlar ilə mübarizə aparmağa söz veririk. Ümumiyyətlə, biz bütün qadınların sərbəst gəzə bilmələrini istəyirik.
8. Sadəcə bunu et
İnqilabınıza indi başlayın. Heç bir əməl başlamaq üçün çox kiçik deyil, çünki tiran təkcə kənarda deyil, həm də içəridədir. Əvvəla dövlət hakimiyyətini ələ keçirməyi hədəfləmək və ya ondan bizi tanımasını istəmək ilk növbədə sorğu-sual edilməli olan həmin güc strukturunu yenidən istehsal etmək deməkdir.
Əksinə, “sadəcə bunu et” o deməkdir ki, ən azı bir az da olsa azadlığa nail olmaq hamının əlindədir. Heç bir üsyan heç vaxt çox kiçik və ya çox böyük deyil və ən əsası, üsyanlar bir-birini istisna etmir. Gender normalarına müqavimət göstərin, onlarla oynayın, əməl etməkdən imtina edin, itaətsizlik edin, boykot edin, kapitalizmlə mübarizə aparın, radikal demokratiyaya əməl edin, fərqli bir şəkildə “gender piratı”[25] olun. Hətta hələ icad olunmamış üsullarla bunu edin. Əgər ölkənizdə anarxafeminist cəmiyyət qura bilmirsinizsə, onu məhlənizdə qurun. Əgər onu məhlənizdə qura bilmirsiniz, evinizdə yaradın. Əgər onu evinizdə qura bilmirsinizsə, o zaman özünüzdə yaradın. Bu fəaliyyətlər bəzilərinin qeyd etdiyi kimi sadəcə olaraq “fərdi strategiyalar” deyil. Onlar fərqli bir dünyanın prefiqurasiyalarıdır. Bunlar özlüyündə siyasi aktlardır. Bütün dünyada yayılan və kapitalizmi və avtoritar dövləti ləğv etməyə yönəlmiş kütləvi səfərbərlik, yerli təşkilatlar, ümumi tətillər, işğallar, kommunal və kuir yaşayışın özü kimi kollektiv layihələrin digər tərəfi olan siyasi aktlardır. Feminist internasional[26] feminist transindividualdan başlayır, lakin bununla da bitmir. Yerli və hətta fərdlərarası fəaliyyətlər də zəruri ola bilər, lakin aydındır ki, kifayət deyil. Qarşılaşdığımız qlobal zülmdür, buna görə mübarizəmiz də qlobal olmalıdır.
9. Yekun məqsəd gedilən yoldur
Anarxafeminist manifest üçün heç bir qəti çizilmiş proqram ola bilməz və olmamalıdır. Çünki azadlıq son məqsəddir və bu məqsədə azadlığın özündən başqa hər hansı bir vasitə ilə çatmağı düşünmək tamamilə ziddiyyətlidir. Anarxizm bir plan deyil, bir üsuldur. Bu o demək deyil ki, bizim hər hansı bir xüsusi hesablanmış proqramlar və “görüləcək işlər siyahılarımız” ola bilməz. Bu cür programların çoxu ola bilər və olmalıdır. Bədənlərimiz cəm halında olduğu kimi, qarşılaşdığımız zülmlərlə mübarizə strategiyalarımız da birgə olmalıdır. Əgər azadlıq həm gedilən yol, həm də yekun məqsəddirsə, o zaman gender anlayışından qurtulmaq elə onun yaratdığı əzici strukturlarından qurtulmaq deməkdir. Genderləşmiş bədənlər hələ də dünya miqyasında istismar və hökmranlıq obyektləri olduğu üçün bizə burada və indi anarxafeminist manifest lazımdır. Təcili anlar təcili vasitələr tələb edir və manifestlər bu aktuallığın ifadəsidir. Ancaq manifestləri artıq ehtiyac duymayanda tərk edə biləcəyimiz bir nərdivan kimi təsəvvür etməliyik. Həqiqətən, belə bir anarxafeminist layihəyəyə girişərkən, dolayısı ilə, biz kişilər və qadınlar arasında məcburi ikili qarşılaşdırmadan kənar və beləliklə, feminizmin özündən də kənarda bir dünya üçün səy göstərməyə çalışmalıyıq.
İstinadlar və qeydlər:
[1] Menokratiya, yəni kişi hakimiyyəti, men (ingliscə) - kişi, kratos (yunanca)- hakimiyyət mənasını ifadə edən söz birləşməsindən əmələ gəlmiş termindir -tərc.qeydi.
[2] Siskişi (ingiliscə, cisman və ya cisgender man), doğulduğu cinslə gender kimliyi eyni olan şəxsləri ifadə edir -tərc.qeydi.
[3] Bu manifestin ilk variantı ictimai seminarda kollektiv manifest yazılmasına dəvət olaraq nəşr olunub (https://publicseminar.org/2020/05/anarchafeminist-manifesto-1-0/ ) və
daha sonra türkcə (https://www.catlakzemin.com/anarkafeminist-manifesto-1-0/?fbclid=IwAR3ZaCLfyUGDzmemRCX7sxnn8l3bnr1jv2RHQL4HdQEn5lJAwM2PBIljOBA ), macarca (https://aszem.info/2021/02/anarchafeminista-manifesztum-1-0/ )
və ispanca ( La maleta: gözlənilir) tərcümə olunub. Manifestin çoxlu müxtəlif versiyaları planlaşdırılıb və yekun versiyada təklif edilən bütün dəyişiklikləri özündə birləşdirəcək.
[4] Bu statistika BMT-nin hesablamalarıdır. “Gender əsaslı cins seçimi,” Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fondu, https://www.unfpa.org/gender-biased-sex-selection
violence-set-to-soar-by-20-during-global-lockdown-coronavirus
[7] Burada “femisid” feminanın qətli deməkdir (latınca femina “qadın” deməkdir), “feminisid”, “qadın qırğınları” kimi qadınların qətlinə ya yumşaldıcı və gecikdirilmiş hüquqi cəza, ya da cəzasızlıq şəklində özünü göstərən birbaşa dövlət məsuliyyətinə işarə edir. Kürd qadın hərəkatı “feminisid”i həm silahlı münaqişələrdə, həm də gündəlik həyatda qadınlara qarşı olan savaş kimi hərtərəfli və struktural olaraq oturuşmuş bir sistem olaraq xarakterizə edir. Bu savaş həm fiziki, həm hərbi, həm də ideoloji və psixoloji səviyyədə aparılır (“Diktatorun mühakiməsi üçün 100 səbəb”, Avropa Kürd Qadınları Hərəkatı [TJK-E], https://100-reasons.org/call/ ).
[8] Ni una menos (az. Bir (qadın) daha azalmayacağıq) Latın Amerikasında başlayan dördüncü dalğa feminist hərəkatının əsas devizidir. Argentinada başlayan hərəkat qadın qətllərinə və gender əsaslı zorakılıqlara qarşı regional və beynəlxalq bir müqavimət hərəkatına çevrilmişdir- tərc.qeydi
Equality2012_Prison_Reform.pdf
[11] Bu data Dünya İqtisadi Forumunun “Qlobal Gender Fərqi Hesabatı 2020”-ə istinadəndir, https://www.weforum.org/reports/global-gender-gap-report-2020
[12] He Zhen, “Women’s Liberation,” in Anarchism: A Documentary History of Libertarian
Ideas – Volume I, ed. Robert Graham (Montreal: Black Rose Books, 2005), 34.
[13] Peggy Kornegger, “Anarchism: The Feminist Connection,” Quiet Rumors (California:
AK Press, 2012), 25.
[14] Başqa sözlə, deyə bilərik ki, anarxizm kortəbii ictimailik kimi başa düşülən “sifariş” axtarışı, “sifariş” yox, əmr kimi başa düşülür. Anarxiyanı xaos və nizamsızlıqla sinonim kimi rədd edənlər çox vaxt “nəzarət” termininin iki mənasını qarışdırırlar. Ya müəyyən davranış nümunələrinin təkrarlanması kimi nizam, onsuz heç bir ictimai həyat mümkün olmayacaq, ya əmr kimi əmr, ya da “bu, bir əmrdir!” kimi ifadələrdəki əmr.
[15] “Tarixi dəlillər açıq-aşkar göstərir ki, on doqquzuncu əsrdə insanlar müntəzəm olaraq qonşu əyalətdən olanları digər “ölkələrdən” gələnlər qədər “yad” hesab edirdilər” (John Torpey, Pasportun İxtirası: Nəzarət, Vətəndaşlıq və Dövlət [Cambridge: Cambridge University Press, 2018], 11-12).
[16] Bax: Gianfranco Poggi, The Development of the Modern State: A Sociological Introduction (Stanford: Stanford University Press, 1978), xüsusilə V Fəsildə “müasir dövlət” konkret olaraq XIX əsrə məxsus fenomen kimi vurğulanır.
[17] Bax: Peter Bellwood, “Introduction,” in The Global Prehistory of Human Migration (Hoboken: Wiley Blackwell, 2014). Peter Bellwood-un iddia etdiyi kimi, biologiya, arxeologiya və müqayisəli dilçiliyin qeydlərini birləşdirdikdə biz daimi miqrasiyanın sübutunu tapırıq. Bu miqrasiya “təxminən iki milyon il əvvəl başlayan Homo cinsinin ilkin miqrasiyalarından, Şərqi Polineziyalılar və Tule İnuitlər kimi əhalinin miqrasiyasında özünü göstərir”.
[18] Biz bu termini Chandra Talpade Mohanty-dən götürmüşük, Feminism Without Borders: Decolonizing Theory, Practicing Solidarity (Durham: Duke University Press, 2003).
[19] Maria Lugones, “The Coloniality of Gender,” in The Palgrave Handbook of Gender and Development , ed. Wendy Harcourt (London: Palgrave Macmillan, 2016).
[20] Myra Hird, “Naturally Queer,” Feminist Theory 5, no. 1 (2014), 85–8.
[21] Marjolein Oele, E-Co-Affectivity: Exploring the Pathos at Life’s Material Interfaces (Albany: SUNY Press, 2020).
[22] Kseno-feministlər kimi anarxafeministlərin də rədd etdiyi təbiət budur. Biz burada təbiəti ədalətsizlik mənbəyi kimi rədd edən Laboria Cuboniks-un, The Xenofeminist Manifest: A Politics for Alienation (London: Verso, 2018) əsərinə istinad edirik.
[23] Emanuele Coccia, La vie des plantes: Une métaphysique du mélange (Paris: Éditions
Rivages, 2016), 16. Coccia refers to earlier usages by W. Marshall Darley and J. L. Arbor.
[24] John Carl Flügel, “The Great Masculine Renunciation,” in The Rise of Fashion: A Reader, ed. Daniel Leonhard Purdy (Minneapolis: Minnesota University Press, 2004).
[25] Biz bu ifadəni Beatriz (indi Paul B.) Preciado-dan götürmüşük, Testo Junkie (New York: The Feminist Press, 2013), 55.
[26] Verónica Gago, Feminist International: How to Change Everything (London: Verso, 2020).